Kelebek Etkisi: Yaptığımız Her Şey Gerçekten Birbirini Etkiliyor Mu ?

Dünyanın bir köşesinde bir kelebeğin kanat çırpışı dünyanın öbür ucunda bir tayfuna sebebiyet verebilir mi? Bu soru ile yola çıkan “kelebek etkisi” veya bilinen adıyla “butterfly effect” tam olarak da bu konuyu sorguluyor. Bir kelebeğin kanat çırpışı kadar minik bir gördüğümüz olaylar bir tayfun kadar büyük bir felakete yol açabilir mi?

Günlük yaşamımızda “Acaba dediğim şeyi demeseydim ne olurdu? Farkı bir karar mı vermeliydim?" sorularını kendimize soruyoruzdur elbet. Bazen bu sorular bize anlamsız hatta gereksiz geliyor çünkü bahsettiğimiz kararlar günlük yaşantımız için çok minik ve önemsiz. Edward Lorenz tarafından keşfedilen kelebek etkisi aklımızdaki bu soruları cevaplandırıyor.

Peki kelebek etkisi nasıl keşfedildi? Meteorolog Edward Lorenz, 1960'da bir hava tahmini deneyi üzerinde çalışırken hava durumu tahmin modelleri kullanıyor. Ancak, deney sırasında ufak bir sayı değişiminin tahmin sonucunda çok büyük bir değişime yol açtığını fark ediyor. Kelebeklerin kanat çırpışının milimetrik hareketlerinden esinlenerek ufak değişiklerin büyük değişimlere yol açabilmesi olan bu olguya kelebek etkisi adını veriyor. Lorenz, yaşamımız boyunca yaptığımız en ufak bir hareketin öngörülemeyecek kadar büyük bir sonucu olabildiğini savunuyor. Ancak bu yaptığınız her küçük davranış çok önemli ve felakete yol açacak anlamına gelmiyor. Lorenz'e göre hareketleriniz yaşadığımız dünya o kadar kompleks ki her hareketimiz hala birbiriyle bağlantılı bir sistem içinde.

Yakın dönemde, bu olgu filmler ve dizilerde daha sık karşımıza çıkıyor. “Back to the Future” filmini çoğu kişi biliyordur. Filmde, geçmişe yolculuk yapan Marty geçmişe gittiğinde, anne ve babasının tanışma anı ile ilgili ufak bir olayın akışını değiştiriyor. Ancak, geleceğe geri dönüğünde hayatının tamamen alt üst olduğu ve farklı bir aileyle, bambaşka bir hayat sahibi olduğunu görüyor. Dr. Brown ise filmde bu durumu kelebek etkisi ile açıklıyor. "Back to the Future" filminden yola çıkarsak, geçmişte farklı yapabileceğimiz her bir olay aslında şu anda yaşadığımız hayatı farklı kılıyor. Bu yüzden, kelebek etkisi geçmişteki hatalarımız üzerine üzülmemizi oldukça anlamsız kalıyor. Bizler, Marty gibi geçmişe gidip geçmişi değiştirme imkanına sahip değiliz. Ne var ki, düzeltsek bile yaptığımız en ufak değişiklik bütün hayatımızı etkileyen bir reaksiyon zincirine sokuyor bizi. Bir başka değişle, geçmişi değiştirmek sorunları çözmüyor hatta daha fazla sorun yaratıyor. Geçmişte yaptığımız her şey, pişman olduklarımız bile, bizi şu an yaşadığımız hayatı mümkün kılıyor.

Kelebek etkisi basit bir "her şey bağlantılı" düşüncesinden çok daha fazla. Bugün bulunduğunuz yerde olmanızın sebebi, birbirini takip eden bu olaylar zinciri. Geçmişteki olayların sizi daha mutlu bir yere veya daha mutsuz bir konuma getirmiş olması kendi bakış açınıza kalmış. Ancak, şu anda hayatınızdan az çok memnun iseniz, bu kelebek etkisi sayesinde. Kısacası, her şey sandığınızdan daha büyük bağlantılara sahip. Bu kulağa korkutucu geliyor evet ama aslında bence hayata anlam katan bir olgu. "Böyle yapsaydım nasıl olurdu ?" düşüncesi artık bir fark yaratmıyor çünkü bugüne kadar yaptığınız en ufak şeyler bile şu anki hayatınızı şekillendiriyor, siz farkında olmasanız bile.